Το περιοδικό National Geographic αφιερώνει το πρώτο τεύχος για το 2020 στον πόνο. Όλο και περισσότερα εκλαϊκευμένα επιστημονικά περιοδικά τα τελευταία 1-2 έτη έχουν ως θεματολογία χρόνια σύνδρομα πόνου. Για την ημικρανία μάλιστα έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σποτάκια στη τηλεόραση και στο ραδιόφωνο. Οι σύλλογοι ασθενών με σύνδρομα χρόνιου πόνου αυξάνουν όπως επίσης και η επιρροή τους στις ιατρικές κατευθυντήριες οδηγίες ιατρικών εταιριών και στις επιτροπές λήψης αποφάσεων των ασφαλιστικών φορέων και της επίσημης πολιτείας όσο αφορά την πολιτική υγείας. Είναι αίσθηση μου ή όχι ότι τα τελευταία χρόνια ο «πόνος», από αόρατο μοναχικό βίωμα στρέφει τους προβολείς της δημοσιότητας πάνω του και αρχίζει να απαιτεί την συνειδητοποίηση από το κοινό και την πολιτεία ως μια πάθηση ενός μεγάλου κομματιού της κοινωνίας; Αόρατο μεν, επηρεάζοντας την ποιότητα ζωής των ασθενών δε. Άλλωστε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), στις λίστες που φτιάχνει και δείχνουν τα αίτια αναπηρίας λόγω ασθένειας, τα σύνδρομα πόνου είναι σταθερά στις δέκα πρώτες θέσεις. Το ίδιο περίπου ισχύει και για τις λίστες που παρελαύνουν οι αιτίες για χαμένα χρόνια ζωής (disability-adjusted life year – DALY).
Από μια μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2006 γνωρίζουμε άλλωστε ότι το 19% των ενηλίκων της ΕΕ πάσχει από κάποιο σύνδρομο μέτριου ή σοβαρού χρόνιου πόνου, όποιο και να είναι αυτό (χρόνια οσφυαλγία, κεφαλαλγία, αυτάνοσες παθήσεις, κακοήθειες, μετατραυματικός πόνος κλπ., κλπ.). Μάλιστα οι μισοί από αυτούς που υπέφεραν, θεωρούν ότι ο πόνος τους δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά. Αν υπολογίσουμε σε αυτούς ότι 10-14% πάσχει από επεισοδιακή ημικρανία και 0,5 με 2% από χρόνια ημικρανία είναι πολύ πιθανό πολλοί ασθενείς να πάσχουν από δυο εντοπίσεις πόνου ή χρόνιου πόνου. Και όντως πρόσφατες (του 2019) επιδημιολογικές ανασκοπήσεις έχουν δήξει ότι υπάρχει συσχέτιση της οσφυ-ισχιαλαλγίας (πόνου «στην μέση») με την ημικρανία. Ενδεικτικά σε μια μελέτη με 1034 ασθενείς που υπέφεραν από οσφυαλγία το περασμένο έτος το 40% έπασχε και από ημικρανία. Και τανάπαλιν, σε δείγμα 5605 ασθενών με ημικρανία, το 76% των ασθενών που είχαν επεισοδιακή ημικρανία έπασχε και από οσφυαλγία ενώ σε αυτούς που είχαν χρόνια ημικρανία έπασχε και από οσφυαλγία το 88% (!!). Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μιλάμε για πολύ πόνο!
Δυο ζητήματα τίθενται. Το πρώτο είναι ότι όντως ο πόνος συνειδητοποιείται από κοινωνικό σύνολο και από την πολιτεία ως μια αόρατη μάστιγα που μειώνει την ποιότητα ζωής ενός μεγάλου ποσοστού του παγκόσμιου πληθυσμού και στο οποίο οφείλεται κομμάτι της αναπηρίας και χαμένων χρόνων ζωής. Η ενημέρωση του κοινού πρέπει να συνεχίσει. Αλλά και η ενημέρωση των ίδιων των πασχόντων πρέπει να συνεχίσει. Να κατανοήσουν το πρόβλημα τους, να το εντάξουν και να αισθανθούν ότι υπάρχουν άνθρωποι που πάσχουν από το ίδιο πρόβλημα. Η ενημέρωση όλων των γιατρών, ανεξάρτητα της ειδικότητας τους πρέπει επίσης να συνεχίσει. Γιατί είναι τόσο σημαντικό αυτό, θα επανέλθουμε στην επόμενη παράγραφο. Και βέβαια η ευαισθητοποίηση της πολιτείας, η αναγνώριση του προβλήματος και η ένταξη του στις συχνές ασθένειες. Στην Δανία δίνουν σύνταξη σε ασθενείς με βαριά χρόνια ημικρανία… Σε όλα τα παραπάνω σημαντικό ρόλο οφείλουν να έχουν και οι ενώσεις, σύλλογοι ασθενών που υποφέρουν από κάποια μορφή πόνου. Δεν είναι τυχαίο ότι πλέον διεθνώς υπάρχουν τέτοιοι σύλλογοι και ότι η φωνή τους και η δύναμη τους αυξάνει.
Το δεύτερο ζήτημα είναι η διαχείριση του τόσου πόνου. Γνωρίζουμε ότι μεγάλο κομμάτι της αντιμετώπισης του πόνου γίνεται στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας υγείας από τον γενικό ιατρό ή από τον παθολόγο ή ορθοπεδικό ή σε συνθήκες γενικής εφημερίας κάποιου νοσοκομείου ή κλινικής. Συνήθως η αντιμετώπιση είναι απλά συμπτωματική (δίνεται για αγωγή να περάσει για εκείνη την στιγμή ο πόνος). Αυτό οδηγεί στη μη προληπτική αντιμετώπιση του πόνου, στην κατάχρηση παυσίπονων και δυστυχώς πολλές φορές και στον εθισμό σε οπιούχα παυσίπονα. Στις ΗΠΑ υπάρχει η λεγόμενη «επιδημία των οπιούχων» και εκατομμύρια είναι εθισμένοι σε τέτοιου είδους παυσίπονα. Στα επείγοντα στις ΗΠΑ το πιο πιθανό που θα δοθεί για ένα πόνο είναι ένα οπιούχο φάρμακο, ενώ οι οδηγίες είναι αυστηρά αντίθετες. Είναι αδήριτη ανάγκη πλέον να γίνεται ειδική αντιμετώπιση κάθε είδους πόνου από εξειδικευμένο ιατρό ή ομάδα ιατρών και άλλων ειδικοτήτων. Δεν είναι ίδιος ο πόνος στην οσφυαλγία, στην ινομυαλγία, στις μεταστάσεις του καρκίνου, στην ημικρανία, στα αυτοάνοσα νοσήματα, ο πόνος της διαβητικής νευροπάθειας ή ο χρόνιος μετατραυματικός πόνος. Θα χρειαστεί διαφορετική προληπτική και συμπτωματικά αντιμετώπιση από διαφορετική ιατρική ειδικότητα κάθε φορά. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτό οδηγεί στην υπερειξιδίκευση της ιατρικής και ότι έτσι χάνεται η ολιστική θεώρηση του προβλήματος. Δεν ισχύει αυτό γιατί έτσι η αλλιώς μιλάμε για ομαδική προσπάθεια διαφόρων ειδικοτήτων, αλλά και ο ειδικός πόνος θέλει πολύ ειδική αντιμετώπιση: όταν πονάει το δόντι μας πηγαίνουμε στον οδοντίατρο και σε δεύτερο βαθμό ενδιαφέρει μια πιο ολιστική προσέγγιση. Έτσι φαίνεται από την εμπειρία, ότι ούτε τα γενικά ιατρεία πόνου, που υπάρχουν, μπορούν να δώσουν λύση σε πολλές περιπτώσεις. Θα πρέπει μάλλον να υπάρχουν ιατρεία οσφυαλγίας, ιατρεία κεφαλαλγίας, ιατρεία άλγους από καρκίνο κλπ., κλπ. Γίνεται κατανοητό λοιπόν ότι η σωστή διαχείριση του πόνου είναι εξίσου σημαντική όσο και η συνειδητοποίηση της ιδιαιτερότητας του.
Τέλος, είναι σημαντικό ότι καινούργια, αποτελεσματικά φάρμακα χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες κυκλοφορούν πλέον για την αντιμετώπιση του πόνου. Η επιστημονική έρευνα, που η αλήθεια είναι ότι στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες, μας παρέχει και θα μας παρέχει στο μέλλον αυτά τα φάρμακα μετά από καλά σχεδιασμένες μελέτες που γίνονται ταυτόχρονα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Έτσι, ο πόνος, αυτή η αόρατη επιδημία που κλέβει ημέρες από τη ζωή έχει μπει για τα καλά στο στόχαστρο της επιστήμης με την έννοια ότι η επιστήμη πρέπει να υπηρετεί την ανθρωπότητα και δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το μεγάλο κομμάτι της που υποφέρει. Πονεμένοι καιροί, αλλά οι καιροί αλλάζουν…